Toen we deze reis organiseerden hoopten we op net zo’n mooie zonnige dag las vorige jaar. Dat zat er deze keer niet in. Toen ik van huis ging hoorde ik het zelfs licht donderen in de verte. Gelukkig zette het niet echt door en we hebben geen last van regen gehad.
Even voor negen uur kwam ik aan bij de schouwburg. De bus stond al klaar en bijna iedereen was al ingestapt. Mooi op tijd gingen we naar de tweede instapplaats en ook daar stond iedereen al klaar om mee te gaan. Op naar onze eerste etappe.
Doesburg
Dit is een beeldschoon oud Hanzestadje dat al in 1237 stadsrechten ontving. De smalle straatjes waren voor de bus niet toegankelijk en dus moesten we aan de rand van het centrum uitstappen. Na een korte wandeling bereikten we de Grote of Martinikerk. Daar werden we welkom geheten door Wilbert Berendsen. Hij begon met iets over de kerk te vertellen. Een eerste vermelding dateert al uit 1025. Pas in 1225 was er sprake van een kerkgebouw. Waarna een periode aanbrak van afbreken, opbouwen, vergroten, grote branden, blikseminslagen etc. tot de toren in 1945, een paar dagen voor het eind van WOII, werd opgeblazen en een deel van het schip instortte.
Over de klokken werd verteld wanneer ze op welke tijd klonken en dat het een Hemony-carillon uit 1654 is dat in 1965 herplaatst is. In 1992 werd de grote luidklok (uit 1549) vervangen door een kopie.
In 1829 werd een Van Gelder-orgel geplaatst dat niet meer aanwezig is. In de noodkerk (uit 1947) werd in 1953 het Flentrop-orgel geplaatst. In 1968 werd de noodkerk afgebroken en in 1972 bij de weder-ingebruikname van de gerestaureerde kerk werd het Walcker-orgel (1915 (Dld)) geplaatst dat afkomstig is uit de voormalige Nieuwe Zuiderkerk in Rotterdam. Het is een pneumatisch orgel met in totaal 5415 pijpen, een van de vijf grootste orgel van Nederland. In 2013 kwam er het Freytag-kabinetorgel (uit 1805), afkomstig uit een boerderij in Middelstum.
Op alle orgels speelde Wilbert passende stukken, met uitleg. Persoonlijk was ik zeer gecharmeerd van de 2 Flötenuhrstücke van Joseph Haydn, gespeeld op het Freytag-kabinetorgel.
Inmiddels was de lunchtijd aangebroken en kon iedereen zich tegoed doen aan de Doesburgse mosterdsoep of ander lekkers. Om 2 uur vertrokken we weer, richting Aalten deze keer.
Aalten
In Aalten moesten we ook alweer een eind lopen, de berg op. Op het topje bevond zich daar de kerk waar we verwelkomd werden door Harry van Wijk, die ook wat meer over Aalten en het orgel vertelde. De Oude Helenakerk van Aalten, behoorde vroeger tot het Bisdom Münster. Ze dateert uit de 15e en 16e eeuw. In de Middeleeuwen werd de kerk gewijd aan de heilige Helena, de moeder van keizer Constantijn de Grote (keizer van het Romeinse Rijk van 306 tot 337).
De kerk is een pseudo-basiliek, vooral gekenmerkt door de grote in elkaar overlopende dakvlakken van middenschip en zijbeuken. In de kerk bevindt zich een aantal prachtige muur- en gewelfschilderingen. En wat ik bijzonder vond, waren de kerkbanken die in een halfrond geplaatst zijn.
De toren dateert uit de 11e of 12e eeuw. Het torenuurwerk werd in 1871 vervaardigd door de Aaltense uurwerkmaker dhr. J.W. Heinen. Zijn zoon bracht daarin in 1906 belangrijke verbeteringen aan. De preekstoel dateert uit 1764. De gebeeldhouwde zuil met lelie- en bladmotieven is waarschijnlijk ouder. In 1844 werd een klankbord aangebracht; in het randschrift staat ondermeer: ‘Salich zijn diegene die het Woordt Godts hooren en het selve bewaren.’
Al sinds de 16e eeuw staat er een orgel in de oude Helenkerk. Door de tijd is er echter veel gebeurd. Zo is van de periode voor 1759 weinig bekend, maar ook de bouwer van het orgel in 1759 is niet bekend. Van de uitbreiding met rugwerk en pedaal in 1810/1811 is niet meer bekend dan de dispositie en de naam van de orgelbouwer. In 1940 werd meegedaan met een grote vernieuwingsdrang door het oude waardevolle instrument te slopen en te vervangen door iets nieuws met elektropneumatiek. Omdat dit al eind 50-er jaren problematisch functioneerde werd in 1974 ook dit instrument vervangen door een compleet nieuw instrument van Blank in de bewaard gebleven kas uit 1759. Ten slotte werd nog vermeld dat het orgel gestemd is in Werckmeister-3-stemming, waardoor men toch enigszins beperkt is in de keuze van de stukken die ten gehore gebracht kunnen worden.
In 1989 werd de Helenakerk verrijkt met een koororgel (kistorgel) n.a.v. een gift van de H.V.D. Ten slotte werd in de Helenakerk het orgel uit de kerk van de Protestantenbond (eigendom van Van der Luyt) geschonken, in eerste instantie in bruikleen, later als legaat. Dit laatste instrument is in april 2011 overgeplaatst.
Op het hoofdorgel werd door de organist verschillende stukken gespeeld, waaronder een improvisatie over psalm 78. Stukken waarin alle registers van dit orgel gebruikt werden. Tot slot werd ons uitgeleide gedaan met de Sortie van Lefébure Wély. Een echte vrolijke noot ten uitgeleide.
Winterswijk
Nadat allen ingestapt waren, reden we verder naar onze derde en laatste bestemming: Winterswijk. Ook daar moest een behoorlijk stuk gelopen worden, voordat we in het gezellige centrum van Winterwijk de ingang van de Jacobuskerk bereikten. Daar wachtte Harry van Wijk ons weer op. Maar eerst heerlijke koffie of thee met een koekje. Een buitengewone gezellige ontvangst.
Op de plaats waar de huidige Jacobskerk staat, liet abt Bernard van Echternach in 780 een houten doopkerkje bouwen. Zijn opvolger Ludger werd in 805 de eerste bisschop van Münster. Ook de oerparochie Winterswijk, toen nog Winetherwick geheten, behoorde tot het bisdom. In 1193 werd Winterswijk een aartsdiaconaat. Waaronder zestien parochies vielen. Rond 1470 werd begonnen met de bouw van de huidige kerk, een laatgotische pseudobasiliek. In 1507 werd de eerste steen gelegd voor de toren, die rond 1550 gereed kwam. Rond 1600 ging men in Winterswijk over tot de hervorming. Sindsdien is de Jacobskerk een protestantse kerk. In de jaren 1968-1972 is de kerk ingrijpend gerestaureerd. In 2019-2020 is uitgebreid onderhoud verricht aan toren en leien dak van de kerk.
Tijdens de restauratie rond 1970 zijn fundamenten van romaanse en vroeg-gotische voorgangers van de huidige kerk blootgelegd. In die periode zijn prachtige wandschilderingen en oude teksten onder de kalklaag vandaan gekomen. De schilderingen (fresco’s en secco’s) die men ziet, zijn werkelijk zoals ze ruim 500 jaar geleden zijn aangebracht. Uniek is de loodstifttekening in het koor. Hier vind u ook een prachtige wandschildering van het laatste oordeel.
“Een prachtig ruig instrument” is de titel van een artikel geschreven door Wim Ruessink in het blad “Uit de kerk geklapt….” van juni 2023. Daaruit het volgende:
In 1831 bouwde de firma Naber uit Deventer een orgel voor de Jacobskerk. Dit orgel werd in 1911 door de firma Steenkuyl & Recourt verbouwd en “gepneumatiseerd”. Toen een teken van vooruitgang, maar uiteindelijk is dit de inzet geweest van veel technische mankementen en algehele teloorgang. Toen de Jacobskerk van 1968 tot 1972 grootschalig werd gerestaureerd werd ook besloten om het orgel aan te pakken. De Zwitserse firma Metzler heeft een nieuw orgel gebouwd met gebruikmaking van het pijpwerk en andere onderdelen van Naber 1831. Een uniek systeem voor verwarming en bevochtiging is toen bedacht. Door het inblazen in het gebouw van warme vochtige lucht blijft de relatieve vochtigheid stabiel, waardoor het orgel het hele jaar door bespeelbaar blijft.
Na de koffie/thee werd de groep in tweeën gesplitst. Groep 1 eerst naar de toren en groep 2 naar het koor. Daarna prachtig orgelspel op een “prachtig ruig” instrument door Harry van Wijk en daarna wisseling van de groepen. Tot slot liet Harry van Wijk ons nogmaals genieten van mooie orgelklanken met o.a. werken van Louis Vierne.
We hadden al met al een prachtige dag vol met mooie orgelklanken. Niet alleen de reiscommissie heeft dit voor elkaar gekregen, maar zonder de medewerking van zoveel vrijwilligers in alle drie de kerken zou het nooit zo’n succes zijn geweest.
Dus hulde aan allen die in hun vrije tijd dit mogelijk hebben gemaakt.
Met behulp van allerlei materiaal uit de kerken en een beetje Wikipedia samengesteld door Alice Rusch.
